Op bezoek bij Professor Dr. Steven Laureys in het UZ Luik

3 juni 2019

Wie is Professor Dr. Steven Laureys ?

De meeste Hoeilanders, zeker senioren, kennen hem wel. Sommigen vanuit zijn jeugd,  anderen door  zijn vermaardheid als topneuroloog waar hij presteert op wereldniveau. Zijn moeder runde de winkel van kinderkledij “boetiek Steven” en zijn vader was alom gekend voor verkoop en plaatsen van autobanden. Zijn broer Cliff zat in de klas van onze zoon Hans, en kwam soms bij ons spelen. Professor Laureys vertelt dat zijn moeder wat familiegeschiedenis opgezocht heeft en vaststelde dat zij reeds 11 generaties lang in Hoeilaart wonen. Als beroep waren ze serrist,  beenhouwer, landbouwer, maar geen dokters of notarissen, geen universitairen in de familie.  Hij heeft met die traditie gebroken en studeerde geneeskunde aan de VUB. Nu is hij professor in neurologie en leidt één van de meest gespecialiseerde centra voor comapatiënten aan de Universiteit van Luik. Dat zet ons aan om verdere vragen te stellen.

Hoe ben je ertoe gekomen om geneeskunde te studeren ?

Reeds heel jong wist ik het, als tiener was ik al heel zeker. Mijn moeder zei altijd : je bent er gekomen door de geneeskunde, en nu wil je zelf de geneeskunde beter begrijpen en uitoefenen om anderen te helpen.  Bij mijn geboorte moest mijn moeder naar het ziekenhuis om te bevallen op 24 december, weinig personeel, weinig dokters, enkel een jonge dokter van wacht, die nog nooit een keizersnede had gedaan.  Het liep bijna verkeerd af, zulke toestanden stimuleerden mij later. Ik wou altijd iets doen wat moeilijk was, dat intrigeert mij, ik heb dat nodig.

Vanwaar de stap naar neurologie ? Hoe maak je zo een keuze?

Omdat we het niet genoeg kennen, dus opnieuw omdat het voor een stuk onontgonnen terrein was, en omdat ik beter wou begrijpen hoe we in elkaar zitten. Het was mijn 1^ste keuze. Ik kreeg de bevestiging dat ik neurologie mocht studeren tijdens een stage in Zuid-Afrika. Het was daar toen woelig en onstabiel,  in de periode na de vrijlating van Mandela, maar ik was heel gelukkig omdat ik mocht verder gaan in neurologie, het is de mooiste job die er is, als wetenschapper kunnen nadenken over wat we niet kennen, en kunnen combineren met de toepassing in de geneeskunde.

Hoe heb je de overstap gemaakt naar specialisatie voor comapatiënten? Hoe kies je daarvoor ?

Opnieuw omdat het moeilijk is, het is niet direct een tak in de geneeskunde, het was voor mij een frustratie om niet zeker te weten dat iemand in coma echt onbewust was, of toch minimale tekens van bewustzijn kan hebben. Door nieuwe machines kan nu beter onderzoek gedaan worden en worden de activiteiten van de hersenen weergegeven.  Na mijn studies aan de VUB wou ik een jaar naar Luik komen omdat dit ziekenhuis gespecialiseerd was in hersenscans. Uiteindelijk ben ik er gebleven.

Hoe maakte je de stap naar meditatie ? Wat is meditatie echt? Hoe omgaan met “believers” en “non-believers”?

Eigenlijk dirigeer ik 3 labo’s :

1. Voor comapatiënten – het behandelen van het beschadigd brein.
2. Anesthesie : goed weten wat het doet en de gevolgen ervan, wanneer nodig en hoeveel.
3. Hypnose en sinds kort ook meditatie dat er is bijgekomen.

Jammer dat ik het zo laat ontdekt heb. In 2012 werd ik alleenstaande papa, een heel emotionele en moeilijke periode, waar ik begon veel te roken, drinken, slaapmiddelen nemen om te ontstressen. Helemaal niet goed, het alternatief “meditatie” is een stuk gezonder. Door yoga te volgen met ademhalingsmeditatie zette ik een eerste stap.

Toen kwam ik Matthieu Ricard tegen op een congres in Parijs, iemand die al gans zijn leven mediteert. Hij is doctor in moleculaire biologie en persoonlijk vertaler van de Dalaï Lama. We raakten aan de praat  en voelden meteen dat we op dezelfde golflengte zaten. Hij kwam naar Luik om zijn hersenen in beeld te brengen en anderzijds ging ik bij hem stage  doen om te leren mediteren. We waren met verwondering geslagen, zijn brein was veel beter dan wat normaal hoort bij zijn leeftijd.  Sindsdien is er al heel veel gepubliceerd over hersenen en meditatie, en heb ik zelf een hele weg afgelegd.  De onderzoeken tonen nu het wetenschappelijk effect aan op het brein en op het lichaam. Vermits er bewijzen zijn, mogen we niet denken als “believers” en “non-believers” maar naar de wetenschappelijke studies kijken.

Het is belangrijk voor senioren om gezond ouder te worden. Bewegen is noodzakelijk, maar het is even nuttig om het brein fit te houden, meditatie is één van de middelen. Het is geen verplichting, maar waarom zouden we het niet proberen als het ons lichaam beter beschermt tegen het verouderingsproces. Het is geen mirakel, doch het kan helpen om stress te verminderen en we weten dat vele ziekten verergeren door stress.

Is neuro-feedback geen gemakkelijker alternatief. Patiënten worden elektronisch met een apparaat verbonden en dienen zich op de alfa-golven te concentreren ?

Iedereen moet zijn eigen ding vinden. Matthieu Ricard heeft nooit neuro-feedback gehad en we zien het positieve effect op zijn brein. Pillen is de gemakkelijkste oplossing, maar geven bijwerkingen, anderen kiezen voor relaxatie, hypnose, sommigen gaan zwemmen, anderen kiezen voor allerlei vormen van meditatie, het is een zoektocht voor iedereen, maar meditatie kan als keuze een groot verschil maken.

Wat is het hoofddoel van meditatie? Rust geven? Ontstressen? Hersenen trainen?

Je kan een doel voorop stellen en zelf bepalen wat je wil bereiken. Maar beoordeel jezelf niet te streng. We kunnen een vergelijking maken met sport : door te lopen zal je algemene conditie versterken, je beenspieren,  maar niet je armspieren. Bij meditatie moet je dezelfde bedenking maken. Wil je aandachtsmeditatie, relaxerende, wil je inwerken op emoties, het resultaat zal afhangen van welke oefening.

Senioren weten, als geen ander, hoe stress en prikkels op ons afkomen. Als we niet kunnen slapen,  kunnen we door meditatie oefeningen leren om niet aan die piekerende gedachten vast te hangen. Personen met burn-out die aan meditatie doen, vinden het jammer dat ze daar niet eerder mee gestart zijn. Mensen met chronische pijnen leren hier beter mee om te gaan. In mijn boek Het No-nonsense meditatieboek schrijf ik wat de studies aantonen en welke verschillen we kunnen zien in het brein. Het is geen modefenomeen, er zijn bewijzen. Het is niet “aan niets denken” of zich urenlang in lotushouding of kleermakerszit gaan wringen. Je moet leren even stil te staan en de focus te verleggen. Het kan ook passen in een drukke agenda, tussen 2 vergaderingen, op de trein…  Meditatie uitoefenen in combinatie met beweging of sport, en in groep, is nog heilzamer. Het is goed dat we in Hoeilaart reclame maken voor de initiatieven die er nu al zijn : de yoga, tai qi, qi gong met meditatie die nu al gegeven wordt voor 55+ers, de georganiseerde wandelingen in het Zoniënwoud (Mindful Run en Walk) en de druivenstreek, en misschien nog andere (laat het ons weten!).

Kan meditatie gebruikt worden om zekere symptomen of ziektes weg te werken ? Kan iemand met een beroerte (stroke) geholpen worden door meditatie?

Bepaalde vormen van meditatie kunnen ziektesymptomen helpen verminderen. Let wel op : als je ziek bent moet je naar de dokter, je mag niet gaan verwachten dat meditatie je zal immuniseren tegen kanker bvb. of andere ziekten waar medicatie en behandeling absoluut noodzakelijk zijn. Studies tonen echter aan dat stress een grote rol speelt in je gezondheid,  als je daar een aantal dingen kan doen, zal je positieve effecten zien. De meditatie is een perfecte  aanvulling bij  andere medische  behandelingen. Studies van dna-onderzoek tonen aan dat meditatie  verandering brengt op chromosomaal gebied zoals ik in het boek uitleg.

Bij een beroerte is er beschadiging en als die té ver gezet is, zijn sommige functies aangetast. Lange revalidatie is noodzakelijk. Een heel team van  verschillende specialisten is erbij betrokken, om zowel fysische problemen als psychische aan te pakken. De geneeskunde is nu super gespecialiseerd maar we mogen  niet altijd in “vakjes” denken en moeten opnieuw de mens in zijn totaliteit zien. Binnen dit totaalpakket kan mindfulness en meditatie opnieuw een goede aanvulling zijn op de psychologische begeleiding.

Verslijten onze hersenen? Kunnen we dit vertragen door mediteren en kunnen we starten op elke leeftijd ?

Historisch dachten we dat we alleen maar hersencellen verliezen, maar nu blijkt dit niet waar te zijn. We maken ook nieuwe cellen aan. Veroudering kunnen we niet tegenhouden, maar we kunnen helpen om het te vertragen. Voor een stuk moeten we het aanvaarden, er niet over piekeren en toch gelukkig zijn, bewegen, mentaal welzijn, goed slapen en eten, actief blijven, sociaal contacten houden en open staan voor nieuwe dingen, kortom een goede levenshygiëne is belangrijk. Hoe meer je je brein kan trainen, hoe trager de slijtage. Meditatie is niet leeftijdsgebonden. Het is altijd nuttig om er mee te starten, voor de jongeren maar evenzeer als je een stuk ouder wordt.

Zou meditatie een vak op school moeten zijn ? 

Op school zou het zeer interessant zijn. Lichamelijke opvoeding is nu een verplicht vak, maar als daar meditatie en andere emotionele training aan toegevoegd wordt, zou dit de latere mentale gezondheid bevorderen en zou men van jongsaf aan kunnen leren om preventief op te treden tegen burn-out, interpersoonlijke relaties en andere psychologische en sociale uitdagingen.

Kan meditatie iets doen aan het geheugen ?

Als we geheugen associëren met “van buiten leren” zullen we het nooit halen van de snelheid van computers, waar dingen veel sneller kunnen. Dit hoeft ook niet, die computers zijn er en doen het voor ons. Doch beter kunnen focussen, creatief denken en emotioneel bijleren, dat kan verbeterd worden door meditatie.

Kan meditatie helpen bij rouwproces, bij verlies van een dierbare?

We hebben het heel moeilijk met de dood, sommigen vinden invulling in christelijke of andere overtuigingen, maar het  is voor iedereen zwaar. Pillen slikken of slaapmiddelen zijn geen oplossing. Soms kan  het rouwproces pathologisch zijn en is ondersteuning nodig, familie, vrienden, psychiater … Het is de uitdaging om een zorgverlener te vinden die op dezelfde golflengte zit.  Meditatie kan ook hier interessant zijn. Nieuwe dingen ontdekken of een acht weken programma mindfulness volgen.  Dit moet in een professionele context gebeuren, geen goeroe of charlatan die van alles belooft en veel geld vraagt, je moet dit op voorhand goed controleren. Voorbeeld : de mutualiteit en andere organisaties geven 8-weken mindfulness in groep : effecten zijn zichtbaar en het sociaal contact met anderen in dezelfde situatie kan veel helpen. Een persoonlijke zoektocht kan aan het licht brengen wat je het beste ligt.  Rouwproces brengt angst en veel emotie en juist daarom is meditatie de moeite om te overwegen.

Tot slot : een paar persoonlijke vragen : wat is je grootste uitdaging?

Het mysterie van het bewustzijn verder begrijpen, niet té arrogant zijn en denken dat we alles al kunnen uitleggen. Het is heel tof dat ons team een steentje bijgedragen heeft in de verbetering van het begrijpen van bewustzijn en geheugen, maar er is zoveel dat ons ontsnapt. We moeten niet aan een supermens denken, daar is de technologie voor, we moeten naar de mens zelf kijken, we zien ons té veel anders dan andere dieren, het is nodig dat we terugkoppelen naar de natuur, naar het emotionele en intuïtieve en dat we het leven op onze planeet beter verzorgen en aan anderen denken. Meditatie verder inlassen in het wetenschappelijk onderzoek is nog een grote uitdaging.

Een andere uitdaging blijft zorg dragen voor hersenbeschadiging, comapatiënten en hun families, zingeving in het leven dat meer is dan gewoon geld verdienen.

Waar ben je het meest trots op?

Op mijn familie met 4 kinderen die fantastische burgers  zijn.

Op mijn team dat meehielp  in het onderzoek naar de netwerken in de hersens.

Op het helpen van patiënten en om hen levenskwaliteit te brengen, en ook aandacht hebben voor degenen die niet verbeteren en door de maatschappij nog te veel in de steek gelaten worden.

Heb jij nog hobby’s in zo een aktief leven?

Mijn beroep is mijn hobby, mijn passie. Mijn broer is tekenaar, is artiest, dat is hetzelfde, dat is zijn grote passie. Soms is dit gevaarlijk omdat  het nooit stopt, je denkt er ’s avonds aan,  je gaat ermee slapen.

Erover praten, op een simpele manier, het mediatiseren van mijn activiteiten, dat ligt buiten mijn beroepsactiviteit zelf, dat is prikkelend voor mijn hersens en wordt mijn hobby.

Om rustmomenten in te bouwen dwing ik mezelf anderen dingen te doen.  Mijn oudste zoon wordt 18 en voor zijn verjaardag  ga ik met hem de marathon van New York lopen, bijgevolg start ik nu met trainen.

Mijn vrouw is Canadese, ik reis nu regelmatig met haar naar Canada, en daar lukt het me om volledig geconnecteerd te zijn.

Mis je Hoeilaart?

Het is een plezier om er terug te komen en spijtig genoeg heb ik niet genoeg tijd want  ik zou mijn moeder veel meer willen zien. Het is een schoon dorp, het Zoniënwoud is fantastisch, de taalgrens is een bijzondere plek en ik heb het gevoel dat we daar meer open staan voor andere culturen. Het is interessant om te kijken wat we gemeenschappelijk hebben tussen het groene Hoeilaart en Chaudfontaine in Luik, en dat is meer dan je zou denken. De media benadrukt altijd de verschillen en die worden uitvergroot. Dat is jammer.

Door het venster zien we het prachtige landschap van de Ardennen, één en al natuur. In zijn kantoor staan veel boeken, studies, trofeeën, diploma’s, certificaten, hersenen in 3D geprint …

Toch blijft Professor Laureys er heel bescheiden onder. We nemen afscheid van deze intelligente topneuroloog en zeer menselijke dokter en danken hem voor de tijd die hij hiervoor nam, ondanks zijn zeer druk programma. We konden genieten van een zeer interessant en ook gemoedelijk en vriendelijk gesprek.

[Een bijdrage van Rohny Van de Casseye en Marie-Jeanne Leblicq.]