Van de Dnjepr tot de IJse

Roerige tijden

Het is moeilijk te vatten wat er allemaal is gebeurd sinds het begin van het jaar.  Nieuwjaar, weet je nog, toen waren we nog halverwege Coronatijd.  Alles draaide toen vooral om de omikron variant en de boosterprik.  “Het Overlegcomité, het COVID-19 Commissariaat en de Risk Assessment Group (RAG) blijven de evolutie van de epidemiologische situatie nauwgezet opvolgen,“ luidde het toen op de website van de overheid.  Sindsdien is Corona van ons radarscherm weggedeemsterd.  Niet dat het helemaal verdwenen is, maar andere gebeurtenissen hebben het stilaan verdrongen.  En dat zijn er nogal wat.  De oorlog in Oekraïne, de prijsstijgingen van de fossiele brandstoffen, de gestokte energietransitie, de galopperende inflatie, de dreigende recessie, het koopkrachtprobleem, de zorgelijke ontwikkeling van de beurs, en ga zomaar door.  Ze hebben allemaal wat met mekaar te maken, en zijn moeilijk van elkaar te scheiden.  Toegegeven, ieder van ons maakt zich meer zorgen om het ene issue dan om het andere, maar allen kunnen we bevestigen dat dit roerige tijden zijn.  De malaise die we nu meemaken doet een beetje denken aan wat er zich moet hebben afgespeeld in 1914 of nog in 1939: de oorlogsdreiging, de verregaande polarisatie in de samenleving die relaties zelfs onder vrienden of familieleden onder druk zet, het moeten kiezen tussen het ene of het andere kamp, het ontbreken aan nuance, het gevoelen meegezogen te worden in een neerwaartse spiraal.

De oorlog in Oekraine leidt tot ondoordachte beslissingen

Nog meer dan de economische of politieke ontwikkeling van de afgelopen maanden lijkt me onze geografische bewustwording de belangrijkste evolutie sinds Nieuwjaar, want die heeft wel voor een ware ommekeer gezorgd.  Nog geen zes maanden geleden konden maar weinig mensen Oekraïne op de kaart van Europa aanwijzen.  En nog veel minder mensen hadden referenties aan het land: hoofdstad, bevolkingsaantal, president…. Sommigen onder ons herinnerden zich vaagweg demonstraties op het Maidanplein in Kiev, en misschien nog het meest de oproep van Verhofstadt.  Dit zou spoedig anders worden.  Op 24 februari begonnen Russische troepen een groot offensief in Oekraïne en meteen werden alle doemscenario’s werkelijkheid.  Er kwam oorlog in Europa.  En op heel korte tijd geraakte de EU en de individuele lidstaten betrokken bij het conflict.  Volodymyr Zelensky, president van Oekraïne en gewiekst politicus, kent als geen ander de kunst om ons een schuldcomplex aan te praten.  De NAVO moest boven Oekraïne een no-fly zone instellen, weet je nog, en zodoende helemaal betrokken geraken in het conflict.  De kans op een nucleair conflict moesten we er maar bijnemen.  Natuurlijk wordt Zelensky geholpen door onze aversie voor oorlog, en onze sympathie voor een (kleiner) land dat brutaal wordt aangevallen door zijn (grotere) buur, maar de druk die werd gezet op de Europese leiders en bevolking was buiten proportie.  De Europese leiders aangevoerd door Ursula von der Leyen, zien dit dan weer als een gedroomd momentum om te bewijzen dat ze aan de goede kant van de geschiedenis staan. Ook Macron, Scholz en Draghi laten zich meezwalpen op de golf van verontwaardiging om het oorlogsgeweld en de solidariteit met Oekraïne.  Natuurlijk is er alle begrip voor steun aan het Oekraïense volk.  Maar moeten we zover gaan dat we Oekraïne het EU lidmaatschap op een schaaltje aanbieden, en dat we een engagement aangaan om op termijn een economische, politieke en sociale unie te vormen met een land waarbij we ons slechts een paar maanden voordien nauwelijks iets konden voorstellen?  Eens te meer dreigt de Europese Unie de fout te maken die het al in het verleden heeft gemaakt.  Een haastige beslissing zonder democratische onderbouw, maar die grote en blijvende gevolgen zal hebben die ook in Hoeilaart zullen voelbaar zijn.

Europe verschuift in oostelijke richting

Het is nu juni 2022.  Het EU leiderschap heeft ons lot verbonden aan dat van Oekraïne zonder het minste debat in het Parlement.  Het duurt waarschijnlijk nog jaren vooraleer Oekraïne effectief lid wordt van de EU maar het pad ligt open.  De EU wordt uitgebreid met het grootste land (na Rusland) op het Europese vasteland, en een bevolking van meer dan 44 miljoen.  We krijgen ook een nieuwe grens van bij de 2300 km met Rusland.  Onze belangrijkste buur wordt Rusland en het geografische centrum van de Europese Unie verschuift naar Warschau.  Een groot gedeelte van wat tot 1989 tot de Sovjet-Unie behoorde wordt tot grote ergernis van buurman Rusland ingelijfd in de Europese Unie. Dat dit naar de toekomst toe voor aanhoudende spanning gaat zorgen is een evidentie.

Oekraine, een land in volle ontwikkeling

Er zal nog heel wat water door de Dnjepr vloeien voor Oekraïne aan de echte toetreding kan beginnen.  Dit blijkt uit de volgende paar cijfers die het rampzalige economisch, politiek en sociaal profiel van het land schetsen.  Zo is corruptie een enorm probleem.  Het land staat op de 122ste plaats (op 180) in de Corruption Perceptions Index  (2020) opgemaakt door Transparency International en daarmee is Oekraïne zowat het meest corrupte land in Europa.  Geen mens die gelooft dat deze corruptie in pakweg 10 of 20 jaar kan worden omgebogen. Ook op het vlak van de rechtstaat zijn er heel wat tekortkomingen.  Het land bevindt zich op plaats 66 van 99 in the (2021) Annual Rule of Law Index samengesteld door The World Justice Project.  Oekraïne telt heel wat minderheden, waarvan de Russische de belangrijkste is met 15 miljoen.  Daarnaast zijn er nog eens 15 miljoen Oekraïeners die Russisch als eerste taal hebben.  Tot de onafhankelijkheid van het Oekraïne in 1991 werd het Russisch beschouwd als de taal van de elite (hogere cultuur). Op de Oekraïens sprekenden (lagere cultuur) werd neergekeken, een situatie die vergelijkbaar is met onze taalproblematiek in Belgie. Uiteraard zorgt dit voor heel wat problemen.  De behandeling van de Russische minderheid (lees: het verlies van taalfaciliteiten) werd door het Kremlin ingeroepen als een van de redenen om het offensief te beginnen.  Economisch is Oekraïne een ontwikkelingsland met een bruto binnenlands product (BBP) per hoofd van USD 3,552.  Vergelijk met Belgie: 38.200 Euro.  Het bbp van Oekraïne komt overeen met slechts een tiende van het gemiddelde BBP van de landen van de Europese Unie.  

Conclusie

Oekraïne is een land dat in de verste verte niet klaar is voor EU lidmaatschap, ware het niet dat de machthebbers andere motieven inroepen (solidariteit).  Ze hebben veeleer gekeken naar het internationale prestige dat ze daarmee opbouwen dan naar het belang — en onder andere de veiligheid — van de EU burgers. Een grove misrekening waardoor de steun van de bevolking voor het EU leiderschap nog verder zal afnemen. Hopelijk komt er spoedig vrede in Oekraïne, maar dan nog moet het land worden heropgebouwd.  Hiervoor zijn kolossale bedragen nodig. Daarnaast zijn er immense kapitalen nodig zijn om Oekraïne te laten aansluiten bij het peloton van de EU landen.  Oekraïne kan dit onmogelijk zelf redden.  Vroeg of laat komt dit op ons bord terecht. Wij, onze kinderen, en kleinkinderen zullen moeten bijspringen en talloze miljarden in het land pompen. 

[Een bijdrage van Eddy Olislaeger]