De koudeprik die het land overviel deed velen onder ons dromen van een witte kerst. Ook al ziet het er nu naar uit dat die witte kerst op zich zal laten wachten het kan niet beletten dat kerstmis stilaan het sociale leven bezet. Ook Hoeilaart ontsnapt er niet aan. De straten zijn versierd en een grote opgetuigde kerstboom met aan zijn voet een kerststal, domineert het Gemeenteplein.
Het voorbije weekeinde was er kerstmarkt en kon je aan verschillende koopstalletjes vooral eten en drank kopen. Vele mensen stonden dan ook dicht opeengepakt en met een glaasje in de hand te lachen en te praten rond de grote vuurhaard en de verschillende aanwezige vuurtjes. Het Gemeenteplein werd zo een echte ontmoetingsplek. In het F. Sohiecentrum zetten musici, solisten en zangers van Sopraline hun beste beentje voor om mensen in de traditionele kerststemming te brengen en de magie van kerstmis te activeren. Daar lukten ze vrij goed in. Het was mooi.
Langzaam maar zeker trekken we ons in onze ‘kerst-bubbel’ terug en vergeten wat daarbuiten gebeurt. Onze huizen wordt in gereedheid gebracht voor het familiefeest. Het feestmenu waarin de kerststronk – of het nu gebak of ijs is – niet mag ontbreken, wordt samengesteld.
Deze kerststronk heeft echter in oorsprong niets met kerstmis te maken maar gaat terug naar de heidense feesten rond de winterzonnewende die ook in onze streken werd gevierd. Het lengen van de dagen, de terugkeer van het licht dat de natuur van levenskracht voorziet werd traditioneel op 21 december gevierd (sommige bronnen spreken van feesten die duurden tot begin januari ). Het is de dag waarop de periode daglicht tussen ochtend en avond het kortst is en die gevolgd wordt door de langste nacht van het jaar, de midwinternacht.
In voorbereiding van de midwinternacht ging het gezinshoofd op zoek naar houten stronken van fruitbomen. Dit hout werd als een teken van overvloed gezien. Al dan niet met hulst versierd vond de stronk een plaats in de haard. Tijdens de midwinternacht mocht het vuur in de haard niet doven en de speciaal uitgekozen fruit boomstronk(en) moesten zo lang mogelijk smeulen. Hoe langer het duurde voor de stronk opbrandde hoe langer de weldaden voor de familie in het komende jaar zouden aanhouden. De as van dit midwinternacht vuur werd als bescherming tegen het kwade bijgehouden en later tussen de gewassen op het veld uitgestrooid. De meeste haarden verdwenen maar het symbolische gebruik van de kerststronk bleef. Eerst was er het kaarsje dat op een stuk stronk werd geplaatst en tijdens de midwinternacht en later de kerstnacht aangestoken werd, later kwam de eetbare kerststronk.
De gebruiken die gelinkt waren aan het heidense feest van de midzomernacht en die reeds lang voor kerstmis de donkerste periode van het jaar deden oplichten, konden niet zomaar uitgeroeid worden. Ze vonden dus hun weg naar de gebruiken rond het christelijke kerstfeest.
Met kerstmis in het verschiet wordt de kerstmagie steeds meer door kerstgekte overschaduwd. We zetten onszelf onder druk om te vieren, cadeautjes te kopen, te koken en vrolijk te wezen. Terwijl het eigenlijk simpelweg gaat om tijd te maken voor elkaar en samen stil te staan bij de terugkeer van de langere dagen die niet alleen onszelf maar gans de natuur zal doen ontwaken uit een lange winterslaap.
De kerst-bubbel waarin we ons verschuilen kan echter niet beschermen tegen het groeiend gevoel van onmacht bij het zien van die oorlogsbeelden zo dicht bij huis. Bij het zien van mensen die niet in de beschutting van een huis kunnen wonen omdat ze in de veronderstelling hier een beter leven te vinden, de tirannie, het oorlogsgeweld en de armoede in eigen land achter zich lieten. De vraag die onze vrijdagavond zingend werd gesteld: ‘mogen we daarvoor onze ogen sluiten?’ blijft meer dan ooit actueel.
En toch is er niet enkel wanhoop … er zijn sprankeltjes hoop als lichtpuntjes in de letterlijk donkerste periode van het jaar aanwezig. Daarvoor moeten we echter niet op het kerstkind rekenen, maar op onszelf en op elkaar. Met dat voornemen in gedachten zal ik met kerst mijn stukje kerststronk eten.
Ik wens jullie een fijne winterzonnewende, een vrolijke kerst en een gezond en vreugdevol nieuw jaar.
[Een bijdrage van Mieke Maerten — 20 December 2022]
Een hartelijke dank en een oprecht compliment voor weer een verrassend artikel, Mieke!